در طرحواره تنبیه، فرد نسبت به خطاهای دیگران و حتی اشتباهات خود بسیار سختگیر است. باور اصلی این طرحواره این است که انسانها باید بدون خطا باشند و اگر اشتباهی رخ دهد، سزاوار تنبیه، خجالت، سرزنش یا پیامدهای شدید هستند. چنین فردی معمولا تحمل کمی برای ناکام شدن، تفاوتها، ضعفها یا اشتباهات طبیعی دارد و بیشتر بهدنبال مقصر است تا راهحل.
این طرحواره میتواند در رفتارهای مختلفی دیده شود. برخی افراد در مواجهه با کوچکترین اشتباه خود، دچار احساس گناه شدید، خودسرزنشی و حتی خودتنبیهی میشوند. برخی دیگر در روابطشان با دیگران، واکنشهای تند، سختگیرانه، انتقادی یا تنبیهی نشان میدهند. ممکن است فرد بهجای همدلی، بیشتر به قضاوت بپردازد و بهجای پذیرش، به دنبال مجازات باشد. در زندگی روزمره نیز این طرحواره باعث میشود فرد کمالگرا، خشک، کمتحمل و حساس به خطا باشد و در نتیجه کیفیت روابط و آرامش روانی او کاهش یابد.
ریشه اصلی طرحواره تنبیه معمولا به دوران کودکی بازمیگردد؛ زمانی که کودک در محیطی همراه با قوانین خشک، انتقادهای زیاد، تنبیههای بدنی یا کلامی، یا والدینی سختگیر و بیانعطاف رشد کرده است. کودک در چنین شرایطی میآموزد که اشتباه مساوی با درد، از دست دادن محبت یا شرمساری است. این تجربهها در ذهن کودک تبدیل به الگویی پایدار میشود و در بزرگسالی نیز ادامه پیدا میکند.
اثرات طرحواره تنبیه گسترده است. فرد ممکن است از پذیرش خود و دیگران ناتوان باشد، روابطش آسیب ببیند، احساس گناه دائمی پیدا کند یا از ترس اشتباه، در تصمیمگیریها مردد شود. از طرفی این طرحواره میتواند استرس مزمن، خستگی روانی و احساس نارضایتی از زندگی ایجاد کند.
درمان طرحواره تنبیه معمولا شامل آموزش همدلی با خود، یادگیری پذیرش خطا بهعنوان بخشی طبیعی از رشد، کاهش سختگیریهای درونی و تمرین نگاه انسانیتر به خود و دیگران است. در طرحوارهدرمانی تلاش میشود فرد گذشته خود را بازنگری کند، تجربههای دردناک را بازپردازی کند و بهجای الگوی تنبیهی، الگوهای پذیرش، مهربانی و انعطاف را جایگزین سازد.
اگر بخواهید، میتوانم نشانهها، ریشهها و راههای غلبه بر طرحواره تنبیه را بهصورت کاملتر و کاربردیتر هم برایتان بنویسم.
شخصی که طرحواره تنبیه دارد، برای هراشتباه خودش و دیگران عواقب یا تنبیهی در نظر می گیرد و نسبت به آن انعطاف ناپذیر است. این تنبیه گاهی خودش را به شکل خشونت کلامی یا نادیده گرفتن نشان می دهد. تله تنبیه در دوران کودکی به دلیل محیط های ناسالم شکل می گیرد و در بزرگسالی برای بسیاری از جنبه های زندگی فرد چالش ایجاد می کند. روش های زیادی برای درمان طرحواره تنبیه وجود دارد که می توانید با توجه به چالش هایی که دارید مناسب ترین گزینه را انتخاب کنید.