خواب‌آلودگی راننده، یکی از پنهان‌ترین و در عین حال مرگبارترین عوامل در بروز تصادفات جاده‌ای است. این عامل به دلیل نبود علائم ظاهری شدید و ناپایداری در تشخیص، معمولاً از چشم راننده و دیگران پنهان می‌ماند؛ اما عواقب آن می‌تواند فاجعه‌بار باشد. مغز انسان هنگام خستگی و کم‌خوابی، دچار کاهش سطح هوشیاری، کندی واکنش‌ها و اختلال در فرآیند تصمیم‌گیری می‌شود. این حالت نه تنها تمرکز را کاهش می‌دهد، بلکه باعث تغییر امواج مغزی به سمت الگوهای خواب نیز خواهد شد.
در شرایط خواب‌آلودگی، بخش پیشانی مغز – که مسئول تصمیم‌گیری، مهار هیجان و واکنش‌های سریع است – عملکرد مطلوبی ندارد. در چنین وضعیتی ممکن است فرد در ظاهر بیدار باشد و حتی چشمانش باز باشد، اما مغز او برای چند ثانیه وارد مرحله‌ای از خواب شود؛ حالتی که در علم عصب‌شناسی به آن “micro-sleep” یا “خواب‌های چندثانیه‌ای” می‌گویند. این چند ثانیه غفلت کافی است تا خودرو بدون هیچ کنترلی ده‌ها متر در جاده حرکت کرده و حادثه‌ای مرگبار را رقم بزند.
هیچ راننده‌ای نباید تصور کند که می‌تواند با اراده یا ترفندهایی ساده بر خواب‌آلودگی غلبه کند. راهکارهایی مانند باز کردن شیشه، نوشیدن قهوه، یا گوش دادن به موسیقی با صدای بلند، تنها اثرات کوتاه‌مدت و گذرا دارند و به هیچ عنوان جایگزین خواب کافی نخواهند بود. تنها راه علمی و مطمئن برای مقابله با خواب‌آلودگی در حین رانندگی، توقف در مکانی امن و استراحتی حداقل ۲۰ دقیقه‌ای است.
توصیه ما به تمام رانندگان، به‌ویژه در سفرهای طولانی، این است که به هشدارهای بدن خود توجه کنند: سنگینی پلک‌ها، پرش‌های ناگهانی سر، کاهش تمرکز، و حتی فراموش کردن مسیر، همگی نشانه‌هایی جدی از ورود مغز به وضعیت خواب هستند. نادیده گرفتن این علائم، به معنای به خطر انداختن جان خود و دیگران است.
در نهایت، داشتن حداقل ۷ ساعت خواب شبانه برای رانندگان امری ضروری است. توجه به سلامت خواب، نه تنها یک انتخاب فردی، بلکه مسئولیتی اجتماعی در برابر امنیت دیگران در جاده‌هاست.
����دکتر ناهید عباسی، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز