شاخص‌هایی که زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند:
- امید به زندگی در ایران حدود ۷۶.۵ سال است، اما تحت تأثیر تهدیداتی مانند آلودگی و بیماری‌های غیرواگیر با روند نزولی روبه‌روست (World Health Organization, 2023).
- بیش از ۷۰٪ مرگ‌ومیرهای سالانه در کشور ناشی از بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و سرطان است که بخش زیادی از آن‌ها قابل پیشگیری‌اند (WHO, Noncommunicable Diseases Country Profiles, 2022).
- سهم پرداخت از جیب مردم برای درمان در ایران در برخی سال‌ها به بیش از ۴۰٪ رسیده، در حالی که استاندارد مطلوب جهانی زیر ۲۰٪ است (World Bank, 2023).
- سهم سلامت از تولید ناخالص داخلی در ایران حدود ۶٪ است که در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته (۸ تا ۱۲٪) ناکافی تلقی می‌شود (World Bank, Health Expenditure as % of GDP, 2023; OECD Health Statistics, 2023).
- ایران در شاخص تاب‌آوری نظام سلامت در برابر بحران‌ها، نیازمند به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و سیاست‌گذاری‌های آینده‌نگرانه است (WHO, Health Systems Resilience Toolkit, 2022; Global Health Security Index, 2021).
مطالعات چه می‌گویند؟ آیا سلامت دغدغه واقعی است؟
یافته‌های چندین پژوهش بین‌المللی و داخلی نشان می‌دهند که سلامت، اگرچه در ادراک عمومی به‌عنوان یک ارزش مهم تلقی می‌شود، اما در عمل همیشه در اولویت اول قرار ندارد.
• در نظرسنجی‌های جهانی مانند Edelman Trust Barometer 2023 و Gallup World Poll، سلامت در کنار اقتصاد و امنیت جزو ۳ دغدغه اول مردم در جهان بوده است؛ با این تفاوت که در کشورهای با بحران اقتصادی، معیشت و اشتغال اولویت بالاتری دارند.
• در ایران، بر اساس داده‌های مرکز افکارسنجی ایسپا، سلامت به‌ویژه در دوران کرونا به‌طور موقت به دغدغه اول مردم تبدیل شد، اما پس از فروکش بحران، بار دیگر مباحث اقتصادی و معیشتی در صدر قرار گرفتند.
• از سوی دیگر، پژوهش‌های وزارت بهداشت و موسسه GBD (بار بیماری‌ها) نیز نشان می‌دهند که اختلاف معناداری بین بار واقعی بیماری‌ها و سهم بودجه سلامت وجود دارد؛ به‌عبارتی، آنچه مردم و دولت‌ها به زبان دغدغه می‌نامند، در عمل اولویت عملیاتی نمی‌گیرد.
این شکاف میان «ادراک» و «اقدام» یکی از موانع کلیدی در بهبود سیاست‌های سلامت‌محور است.
مردم چه می‌خواهند، مسئولان چه می‌بینند؟
آیا در میان اولویت‌های فردی و اجتماعی، «سلامت» جایگاه شایسته‌ای دارد؟
باور عمومی نشان می‌دهد که مردم بیشتر درگیر مسائل روزمره، معیشت، آموزش و امنیت هستند؛ اما باید پرسید:
آیا بدون سلامت، می‌توان هیچ‌یک از این مسائل را به‌درستی پیگیری کرد؟
در سوی دیگر، مسئولان چقدر سلامت را فراتر از بیماری و درمان می‌بینند؟
آیا «سلامت به‌عنوان یک مؤلفه از امنیت ملی» در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی، عمرانی، صنعتی و اجتماعی کشور لحاظ می‌شود؟
- آیا در تصویب طرح‌های صنعتی، عمرانی و معدنی، پیوست سلامت به‌صورت واقعی و اجرایی وجود دارد؟
- آیا صندوقی برای مقابله با تهدیدات اقلیمی بر سلامت مردم تأسیس شده؟
- آیا نظام آموزشی و پزشکی ما برای بحران‌هایی چون سالمندی، اپیدمی‌ها یا مخاطرات زیست‌محیطی آماده شده است؟
پاسخ به این پرسش‌ها، شاخصی برای سنجش «دغدغه واقعی» در سطح حاکمیت است.
سلامت، سیاستی همگانی؛ مسئولیتی همگانی
- سلامت فقط وظیفه وزارت بهداشت نیست؛ هر دستگاه، هر تصمیم، و هر سیاستی یا سلامت را تقویت می‌کند یا تهدید.
- سلامت یک کالا یا خدمت نیست که فقط در بیمارستان‌ها ارائه شود؛ بلکه نتیجه انتخاب‌های اجتماعی، زیست‌محیطی، اقتصادی و حتی فرهنگی ماست.
- سلامت به‌تنهایی قابل تأمین نیست؛ اما اگر در اولویت همه قرار گیرد، بسیاری از بحران‌ها از ابتدا شکل نخواهند گرفت.
سخن پایانی
پاسخ به پرسش «آیا سلامتی دغدغه اول ما هست؟» بستگی به این دارد که:
• چقدر در سیاست‌گذاری‌هایمان به سلامت فکر می‌کنیم،
• چقدر در سبک زندگی‌مان برای سلامت وقت و انرژی می‌گذاریم،
• و چقدر آماده‌ایم تا سلامت را از مرزهای فردی به سطح