خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – پروانه شیری: ماسک‌هایی که دیگر تاب مقاومت در برابر گردوغبار ندارند، سرفه‌های ممتدی که لحظه‌ای رها نمی‌کند، خانه‌هایی که هر روز باید غبارزدایی شوند و آسمانی که آبی‌اش به خاکستری بدل شده است؛ این‌ها روایت زندگی مردم خراسان شمالی در روزهای اخیر است.
از سالمندان گرفته تا بیماران تنفسی، همه گرفتار شرایطی هستند که کارشناسان آن را پیامد مستقیم تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و ضعف پوشش گیاهی می‌دانند.
حالا آمارهای رسمی هم مهر تأیید بر این وضعیت زده‌اند؛ تنها ۱۶ روز هوای پاک در سال جاری، شاخص کیفیت هوا عمدتاً در وضعیت‌های قرمز، بنفش و قهوه‌ای است.
ماسک سبز رنگی بر صورت دارد، اما دیگر توان مقابله با گردوغبار را ندارد. عطاالله زمردی، شهروند بجنوردی، با عصا در دست، نفس‌های بریده‌اش را با زحمت به راه می‌اندازد. هر بار ماسک را برای لحظه‌ای پایین می‌زند تا جرعه‌ای هوا ببلعد، اما سرفه‌های پیاپی او را وادار می‌کند دوباره ماسک را روی صورت بکشد.
او می‌گوید: ریه‌های من خیلی حساس است. مدت‌هاست برای مراقبت از خودم در خانه مانده‌ام، اما مجبور بودم برای مراجعه به پزشک بیرون بیایم. متأسفانه در این هوای گرم و آلوده، ماسک هم دیگر کارساز نیست.
مونا ظهیری، شهروند دیگری که از مشکلات تنفسی رنج می‌برد، روایت می‌کند: هر روز مجبورم در خانه گردگیری و تی‌کشی کنم، انگار این آلودگی به بخشی دائمی از زندگی‌مان بدل شده است.
او معتقد است که مسئولان باید به جای وعده‌های تکراری، راهکاری اساسی برای مهار کانون‌های گردوغبار پیدا کنند، با دست روی دست گذاشتن، فقط بیماری‌ها بیشتر می‌شود. دست‌کم باید جلوی ساخت‌وسازهای بی‌رویه و انتشار گردوخاک گرفته شود تا مردم فرصت نفس کشیدن داشته باشند. اگر حال یکدیگر را رعایت نکنیم، آینده‌ای نزدیک در انتظارمان است که در آن نه‌تنها سالمندان بلکه کودکان هم گرفتار بیماری‌های تنفسی می‌شوند.
روایت علمی ماجرا: کاهش بارندگی، عامل تشدید بحران
مهدی کمالی، معاون توسعه و پیش‌بینی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی، وضعیت بارش‌ها را نگران‌کننده می‌داند و می‌گوید: میانگین بارندگی بلندمدت استان ۲۵۰ میلی‌متر است، اما امسال تنها ۱۳۰ میلی‌متر باران داشتیم. یعنی نصف بارش‌های سالانه از دست رفته است.
به گفته او، کاهش رطوبت خاک و ضعف پوشش گیاهی سبب شده تا کانون‌های گردوغبار به سرعت فعال شوند، خراسان شمالی در حاشیه کویر قرار دارد و به همین دلیل نه‌تنها از کانون‌های داخلی بلکه از کانون‌های فعال کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و افغانستان نیز متأثر می‌شود.
کمالی اضافه می‌کند: با هر وزش باد، خاک و ریزگردها در هوا پخش می‌شوند. هفته گذشته بخش زیادی از آلودگی ناشی از کانون‌های داخلی استان بود، اما بخشی هم از مرزها وارد شد. هر زمان بارندگی داریم، وضعیت بهبود می‌یابد اما بلافاصله با افزایش دما، دوباره کانون‌های خاکی فعال می‌شوند.
او این شرایط را پیامد مستقیم تغییر اقلیم می‌داند و هشدار می‌دهد: مردم باید خاطره هوای پاک خراسان شمالی را فراموش کنند. این داستان تلخی است که نشأت‌گرفته از تغییرات اقلیمی است.
آمارهای تکان‌دهنده از آلودگی هوا
حسین هراتی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، هم وضعیت نگران‌کننده‌ای ترسیم می‌کند: از ابتدای امسال تاکنون فقط ۱۶ روز هوای پاک در استان داشتیم، در حالی‌که پارسال این رقم ۲۷ روز بود. در فروردین ۸ روز، اردیبهشت ۶ روز و مرداد تنها ۲ روز هوای پاک ثبت شد.
او می‌افزاید: شاخص کیفیت هوا صفر تا ۵۰ نشان‌دهنده هوای پاک است، ۵۰ تا ۱۰۰ سالم، ۱۰۰ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۰ تا ۲۰۰ ناسالم برای همه، ۲۰۰ تا ۲۵۰ بسیار ناسالم و بالاتر از آن خطرناک محسوب می‌شود. اکنون شاخص آلودگی هوای بجنورد روی عدد ۱۷۸ ایستاده که نشان‌دهنده شرایط قرمز و ناسالم است.
هشدار برای آینده نزدیک
این روایت‌ها، چه از زبان شهروندان باشد و چه کارشناسان، یک پیام مشترک دارد: خراسان شمالی در بحران نفس می‌کشد. اگر چاره‌ای جدی اندیشیده نشود، نفس‌های به شماره افتاده امروز، فردا به بیماری‌های مزمن و بحران‌های گسترده‌تر بدل خواهد شد. این بار ماسک، خانه‌نشینی یا حتی امید به باران هم کافی نیست؛ نیاز به تصمیمی جدی و اقدام فوری است.