در حاشیه رویداد Iran Supplex و در جریان نشست تخصصی «سکوهای اینترنتی توزیع دارو زیر ذره‌بین»، تنش دیرینه میان نوآوری دیجیتال و ساختار سنتی نظام سلامت ایران دوباره به سطح رسانه‌ها رسید. سه دیدگاه کلیدی از سه ضلع اصلی این ماجرا: حاکمیت سلامت، بدنه استارتاپی، و متخصصان حوزه دارو روایتی چندوجهی از وضعیت امروز توزیع دارو از طریق پلتفرم‌های آنلاین را ترسیم کردند.
سلامت، کالا نیست؛ پلتفرم‌ها باید زیر نظر وزارت بهداشت فعالیت کنند
رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران با تأکید بر ماهیت غیربازاری حوزه سلامت، نسبت به توسعه پلتفرم‌های دارورسانی بدون مجوز و نظارت هشدار داد. دکتر عباس کبریایی‌زاده ورود بدون ضابطه سکوهای دیجیتال به این حوزه را «مغایر با قانون» دانست و گفت:
«نظام سلامت، نه یک بازار معمولی است و نه جای مناسبی برای آزمون و خطاهای تجاری. تولیت سلامت مردم در ایران، بر اساس قوانین بالادستی، در انحصار وزارت بهداشت است.»
او با اشاره به تجربه تاریخی ایران در قانون‌گذاری سلامت، تصریح کرد که حتی عرضه مکمل‌ها و فرآورده‌های تقویتی بدون مجوز قانونی می‌تواند مصداق اخلال در نظام سلامت باشد:
«این نوع فعالیت‌ها می‌توانند تحت صلاحیت دادگاه انقلاب قرار گیرند.»
با تکنولوژی نمی‌توان جنگید؛ باید برای آن قانون نوشت
رسول دیناروند، رئیس پیشین سازمان غذا و دارو، اما با نگاهی عمل‌گراتر و نوآورانه‌تر، بر لزوم تنظیم‌گری منعطف در حوزه سلامت دیجیتال تأکید کرد. او گفت که پلتفرم‌های توزیع دارو، اگر تحت چارچوب مشخص و با نسخه‌پیچی در داروخانه‌ها فعالیت کنند، می‌توانند به نظام سلامت کمک کنند، نه تهدیدش:
«مثل هر حوزه دیگر، تکنولوژی در سلامت هم متوقف‌شدنی نیست. همان‌طور که غذایمان را آنلاین سفارش می‌دهیم، دارو هم دیر یا زود وارد پلتفرم‌های دیجیتال می‌شود.»
دیناروند هشدار داد که مسدود کردن مسیر فعالیت رسمی سکوها، به بازار سیاه و شبکه‌های غیرقانونی میدان می‌دهد:
«با بستن مسیر رسمی، فقط مردم را به خیابان ناصرخسرو سوق می‌دهیم.»
او خواستار ایجاد چارچوب قانونی شفاف و قابل ردیابی برای فعالیت سکوها شد تا تعادلی میان سلامت مردم و نیاز بازار دیجیتال برقرار شود.
پلتفرم‌ها بلاتکلیف‌اند؛ نه مجوز داریم، نه دستورالعمل
از سمت بخش خصوصی، ژوبین علاقبند، عضو هیئت‌مدیره انجمن تجارت الکترونیک ایران، با انتقاد از فقدان دستورالعمل‌های اجرایی، گفت که پلتفرم‌ها نه دارو انبار می‌کنند، نه نسخه‌پیچی انجام می‌دهند، بلکه صرفاً نقش اتصال‌گر میان داروخانه و بیمار را دارند:
«ما دارو نمی‌فروشیم؛ فقط سفارش را از داروخانه به دست بیمار می‌رسانیم. دارو از خود داروخانه مجاز تهیه می‌شود.»
او از تعلل وزارت بهداشت در تدوین ضوابط اجرایی پس از گذشت دو سال از مصوبه هیئت وزیران انتقاد کرد:
«ما هنوز نمی‌دانیم که باید از چه نوع بسته‌بندی استفاده کنیم، یا پیک‌ها نیاز به آموزش دارند یا نه.»
علاقبند همچنین نسبت به رویکرد انحصارگرایانه برخی نهادهای دولتی هشدار داد:
«اگر سازمان غذا و دارو از یک ناظر به یک توزیع‌کننده تبدیل شود، بازیگر رقیب می‌شود نه داور. این خلاف قواعد بازار است.»
پلتفرم‌ها تهدید نیستند، بخشی از راه‌حل‌اند
محمدرضا طاهری، مدیر بیزینس‌لاین داروخانه دیجی‌کالا، با دفاع از نقش پلتفرم‌ها در تحقق عدالت دارویی، بر آمادگی کامل این مجموعه برای اجرای ضوابط وزارت بهداشت تأکید کرد.
طاهری با اشاره به توان زیرساختی پلتفرم‌های بزرگ گفت:
«پلتفرمی که روزانه بیش از دو میلیون آیتم را با دقت و سرعت به سراسر کشور ارسال می‌کند، طبیعتاً می‌تواند در حوزه سلامت هم خدمات مؤثر، علمی و منطبق با قانون ارائه دهد.»
او پلتفرم‌ها را نه تهدید، بلکه تسهیل‌گر نظام سلامت دانست و گفت که این شرکت‌ها در خدمت داروخانه‌ها هستند، نه رقیب آن‌ها. به گفته طاهری، بحران اقتصادی داروخانه‌ها (از جمله رقم ۴ همت چک برگشتی) حاصل صدور بی‌رویه مجوز و نبود راهکار توزیعی هوشمند است:
«ما انبار دارو نداریم، نمی‌خواهیم هم داشته باشیم. هدف ما همکاری با داروخانه‌های مجاز برای توزیع نسخه‌هاست، نه جایگزینی آن‌ها.»
طاهری همچنین با رد نگرانی‌ها درباره حفظ حریم خصوصی کاربران، تصریح کرد:
«پلتفرم‌ها تجربه بالایی در حفاظت از داده‌ها دارند. ما هیچ‌گونه دسترسی به محتوای نسخه نداریم؛ صرفاً یک شناسه به داروخانه منتقل می‌شود. انتقال امن داده، بخشی از مزیت ماست، نه تهدید.»
او در پایان خواستار انتشار فوری دستورالعمل رسمی و شفاف از سوی وزارت بهداشت شد:
«بیش از یک سال است که چک‌لیستی برای همکاری با دولت آماده کرده‌ایم. اما هنوز نمی‌دانیم پیک دارو چه آموزش‌هایی باید ببیند، باکس حمل باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد، یا ضوابط نگهداری داده چیست. ما آماده‌ایم، فقط منتظریم بگویند چه باید بکنیم.»
مرز باریک میان تولیت و تنظیم‌گری
مسئله ورود پلتفرم‌های دیجیتال به حوزه دارو، در ایران، امروز در تقاطع سه دغدغه قرار گرفته است: صحت سلامت عمومی، الزامات قانونی، و واقعیت‌های بازار دیجیتال.
از یک‌سو حاکمیت بر سلامت، که ذاتاً با منطق بازار فاصله دارد، نمی‌تواند بی‌قید نظارت باقی بماند. از سوی دیگر، نوآوری و تحولات فناورانه در حوزه سلامت نیز ایستا نخواهند ماند.
فرصت امروز، در گروی تدوین مقررات شفاف، قابل اجرا، و همراه با فناوری است. نه سرکوب نوآوری چاره کار است، نه رهاسازی مطلق آن. راه میانه، همان چیزی است که اقتصاد دیجیتال ایران امروز به آن بیش از همیشه نیاز دارد: تنظیم‌گری هوشمند.